Game of Thrones: Bloederig machtsspel op Drentse grond
Bij Drenthe denken de meeste mensen aan heidevelden en hunebedden. Maar bijna niemand weet dat het Drentse landschap vijfhonderd jaar geleden getuige was van een bloederige strijd, waarvan de sporen nog altijd zichtbaar zijn.
Stel je voor: je bouwt een bescheiden huisje op een plek met vruchtbare grond, ver weg van de bewoonde wereld. Niemand valt jou lastig, en jij valt op jouw beurt niemand anders lastig. Samen met je gezin en wat hulp van de goden bouw je een aardig bestaan op. Je vervangt je kleine huisje voor een wat groter, sterker exemplaar en breidt je landbouwgrond wat verder uit. Een paar andere families, op zoek naar een beter leven, vestigen zich bij jou in de buurt en kijken naar jou voor steun en bescherming. Je wordt een Hoofdeling, de machtigste persoon in jouw dorp. Op een dag hoor je dat er een landheer verderop zijn grondgebied wil uitbreiden en er niet voor terugdeinst om geweld te gebruiken als mensen hun grond niet af willen staan. Je voelt de noodzaak om een sterker huis te bouwen, groot genoeg om onderdak te bieden aan andere gezinnen als dat nodig is en sterk genoeg om vijanden buiten de deur te houden. Jouw huis wordt een vesting. In andere delen van het land zouden ze het een kasteel noemen, maar in Drenthe houden ze meer van het woord havezate. Je hebt de meeste grond, het sterkste huis en het meeste geld. Dat maakt jou de baas.
Maar niet iedereen vindt dat een goed idee. De baas, dat is God. Of in elk geval, dat zegt de kerk. En de bisschop, die beheert alles wat God toekomt. Dus jij doet wat de bisschop zegt. Je betaalt belasting en voert de bevelen uit die je opgelegd worden, ook als je er niet achter staat. Doe je dat niet? Dan raak je alles kwijt: je geld, je land en je huis. Tenminste, als de bisschop erachter komt. Drenthe is ver weg. Niemand weet echt wat er gebeurt op het platteland. Geen internet, geen telefoon, geen post: het kon jaren duren voordat de bisschop lucht kreeg van jouw macht. Maar als hij er lucht van kreeg, dan kon je het wel vergeten. En zo kan het zijn dat er tientallen kastelen, burchten, havezaten en andere verdedigingsbolwerken zijn geplunderd, verwoest en platgebrand tussen de periode 1400 en 1600.
Heel af en toe, zoals bij de Waterburcht in Eelde, getuigt een kleine heuvel in het landschap van het bestaan van zo’n verdwenen vestigingswerk. Nog vaker zie je helemaal niets. Maar de volgende keer dat je door het Drentse landschap wandelt, denk dan eens aan al die dappere hoofdelingen, die probeerden een beter bestaan voor zichzelf en hun naasten te creëren door de strijd aan te gaan met de heersende macht.
Vind jij staren naar een leeg landschap en je voorstellen wat er heeft plaatsgevonden, wat te abstract? Wij ook. Daarom hebben we een kaart gemaakt, waarop je de verdwenen havezaten en andere versterkte woonhuizen kunt vinden uit de periode 1050-1450, maar ook de locaties die dit jaar tijdens Dag van het Kasteel geopend zijn. Stippel jouw eigen wandelroute uit langs de verdwenen kastelen van Drenthe of maak gebruik van deze routes van Het Drentse Landschap. Of fiets met Dieuwertje Blok mee langs de landgoederen en havezaten. Wij zijn benieuwd of je sporen kunt ontdekken! Deel jouw foto met ons via Instagram @dagvanhetkasteel of via mail [email protected].
Kijken op jouw manier?
Of je nu op jouw mobiel scrolt of achter je laptop zit – kies hieronder de variant die het beste werkt voor jou.
Mobiele versie
Desktop versie
Wil je meer weten over de bloederige strijd in Drenthe? We geven graag wat context.
Drenthe, 1400-1550 – Turbulente Tijden
Tussen 1400 en 1550 was Drenthe het toneel van flink wat actie. De Bisschop van Utrecht probeerde steeds opnieuw zijn macht terug te pakken door middel van militaire expedities. De bisschoppen hadden niet alleen te maken met de groeiende macht van opkomende lokale heren (hoofdelingen) maar ook met de opmars van de Habsburgers, een invloedrijke familie die graag de macht in heel Nederland wilde overnemen. De Habsburgers regeerden door de eeuwen over diverse rijken, waaronder Oostenrijk, Spanje, het Heilige Roomse Rijk, en delen van Italië en Nederland.
De strijd met de locals
Drenthe was in die tijd behoorlijk afgelegen en niet echt rijk, een plek waar de lokale adel, de zogenaamde hoofdelingen, hun eigen regels bepaalden. Vanuit zijn basis in Utrecht had de bisschop het knap lastig om zijn invloed over zo’n afstand te handhaven, vooral door de hang naar lokale zelfstandigheid.
Dubbele macht
Wat de bisschoppen van Utrecht uniek maakte, was dat ze zowel wereldlijke als geestelijke macht hadden. Hun inspanningen om Drenthe te domineren waren deels om de centen (denk aan belastingen innen) en deels om hun religieuze en politieke stempel te drukken.
Major conflicts en expedities
– Vroege 15e eeuw: Deze periode was vol met clashes tussen de bisschoppen en de Drentse adel, die vaak weigerden de portemonnee te trekken of de Utrechtse regels te volgen.
– 1483-1496: Bisschop David van Bourgondië zette het leger in om de rebelse steden en adel in het gareel te krijgen. Zijn regering stond in het teken van keiharde pogingen om zijn gezag weer op de kaart te zetten, wat natuurlijk niet zonder slag of stoot ging.
– 1536: Een grote operatie onder leiding van George van Saksen, ingehuurd door keizer Karel V, richtte zich op het onder controle houden van de noordelijke provincies, waaronder Drenthe. Hij moest de rust terugbrengen en de invloed van de Habsburgers vergroten, wat indirect de macht van de bisschop deed afnemen.
Switch naar Habsburgse controle
Het grote keerpunt was in 1528, toen Hendrik van Beieren, de toenmalige bisschop van Utrecht, zijn wereldlijke macht overdroeg aan Karel V van het Heilige Roomse Rijk. Dit was het begin van het einde van de bisschoppelijke wereldlijke macht in de regio, al bleef zijn invloed vanuit de kerk nog even voelbaar.
Deze periode van expedities en conflicten in Drenthe was onderdeel van grotere politieke en militaire campagnes die de Nederlanden bezighielden. De macht van de bisschop was in Drenthe nooit een uitgemaakte zaak en stond continu onder druk van zowel lokale krachten als de groeiende macht van de nabije Habsburgers.
Extra’s in Drenthe
Havezatencentrum
Wil je meer weten over de havezaten? Bezoek dan het Havezatencentrum bij Museum Havezate Mensinge. In het Koetshuis maak je op een educatieve manier kennis met de geschiedenis van de Drentse havezaten.
Bezoek de website
Fietsroute Dieuwertje Blok
Wist je dat de Zuidwesthoek van Drenthe ooit het domein was van machtige heren? In de middeleeuwen regeerden zij vanuit indrukwekkende landgoederen en havezaten. Fiets mee met Dieuwertje Blok en ontdek deze historische plekken, waarvan sommige open zijn voor bezoekers.
Bezoek de website
Wandelroutes Het Drentse Landschap
Maak kennis met de havezaten van Drenthe tijdens een wandeling door het landschap. Via routes van Het Drentse Landschap wandel je langs historische plekken, waar het verleden nog voelbaar is.
Bezoek de website
Bronnen en beeldmateriaal
Proefschrift Diana Spiekhout
Spiekhout, D. (2020). Het middeleeuwse kastelenlandschap van het oversticht de ontwikkeling van bisschoppelijke burchten, adellijke huizen en versterkingen in relatie tot het landschap en de samenleving in Noordoost-Nederland Tussen 1050 en 1450 Diana (Door Rijksuniversiteit Groningen) [Proefschrift].
Beeldmateriaal
Coevorden
Slag bij Ane 1227 Ets van anonieme hand (1662-1664) In de achtergrond de grote burcht uit de middeleeuwen. Bron: Wikimedia Commons File:Slag bij Ane 1227.jpg – Wikimedia Commons Tag
Oldengaerde
Oldengaerde Dwingeloo door Cornelis Pronk (1732). Bron: Wikimedia Commons File:Oldengaerde Dwingeloo door Cornelis Pronk 1732.jpg – Wikimedia CommonsTag
Batinge
Batinge door Cornelis Pronk (1732). Bron: Wikimedia Commons File:Batinge door Cornelis Pronk 1732.jpg – Wikimedia Commons Tag
Huis Vledderinge
Huis Vledderinge door Cornelis Pronk (1732) Bestand:Vledderinge door Cornelis P.jpg – Wikipedia
Huis te Peize
Huis te Peize door Herman Collenius (1706) Huis te Peize door Herman Collenius 1706 – Huis te Peize – Wikipedia
Huis te Ansen
Huis te Ansen door Cornelis Pronk (1732). Bron: Wikimedia Commons https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Huis_te_Ansen_door-Cornelis_Pronk_1732.jpg. Tag
Havezate Mensinge, Nyengaerde, Nijsinghhuis, Bosch en Vaart en Havixhorst zijn door de deelnemende locaties zelf ingestuurd via ons aanmeldportaal. Stichting Dag van het Kasteel heeft bij het indienen van deze afbeeldingen het recht om deze te delen.
Gebruik kaart
De locatie-iconen op de kaart kunnen iets afwijken van de exacte plek. Dit is bewust gedaan, zodat de interactieve kaart goed functioneert op alle apparaten.
