Lodewijk XIV steekt op 12 juni 1672 met zijn leger de Rijn over bij het plaatsje Lobith. Dit was het begin van het Rampjaar voor Gelderland en de rest van de Republiek. Net als de meeste andere gebieden werd ook Gelderland in het Rampjaar door Holland slechts gezien als bufferzone. Dit zorgde ervoor dat ook deze provincie groot slachtoffer was van het Rampjaar. In Gelderland zijn bijvoorbeeld wel 22 kastelen en buitenplaatsen betrokken geraakt bij het Rampjaar en veel van deze kastelen hebben zware schade opgelopen.
Lodewijk en Lobith
Gelderland is niet de provincie die het dichtst bij Frankrijk ligt, toch was dit de provincie waar Lodewijk XIV besloot de Republiek binnen te vallen. Het gebied genaamd de Liemers, dat tussen de Nederrijn en de IJssel ligt, wordt het eerste slachtoffer van de aanvallen van Lodewijk XIV. Bij Lobith probeerde Lodewijk XIV de Rijn over te steken en na een hevig gevecht tegen een klein leger met Friese soldaten arriveerde hij in de Republiek. Hier aangekomen begint hij meteen met het verwoesten van een kasteel. Het kasteel en het tolhuis van Lobith zijn het eerste grote slachtoffer van Lodewijk XIV en zijn leger en worden in brand gestoken en geheel verwoest.
Verwoeste kastelen in Gelderland
Naast het kasteel in Lobith zijn er in Gelderland nog 12 andere kastelen en buitenplaatsen die slachtoffer zijn geworden van de aanvallen van Lodewijk XIV. De meeste van deze kastelen zijn verwoest of ernstig beschadigd door rondtrekkende Franse troepen. Voorbeelden hiervan zijn kasteel Brakel, kasteel Herwijnen, kasteel Goudenstein, het slot van Well, kasteel Middachten, kasteel Millingen, kasteel Vuren, kasteel Heukelum en kasteel Waddestein. Ook kasteel Wageningen werd tijdens het Rampjaar in 1673 ernstig beschadigd. De buitenmuren van het kasteel werden opgeblazen. Het kasteel zelf is toen wel blijven staan en is pas later gesloopt.
Veel van deze kastelen zijn na het Rampjaar ook nooit meer hersteld of opgebouwd. Op een van de afbeeldingen zie je bijvoorbeeld het restant van kasteel Goudenstein. Nog maar één van de hoektorens van dit kasteel staat overeind. Ook kasteel Millingen, kasteel Lobith, kasteel Waddestein, kasteel Brakel en kasteel Vuren zijn na het Rampjaar niet meer opgebouwd en bestaan daarom nu in zijn geheel niet meer of zijn slechts een ruïne.
Kasteel Culemborg is ook grotendeels verwoest door de Fransen in het Rampjaar maar op een andere manier. Dit kasteel werd namelijk lange tijd door de Fransen bezet en is tijdens deze bezetting geheel uitgewoond. Na het Rampjaar is het kasteel toen alleen maar verder in verval geraakt. Naast de kastelen die door de Fransen zijn verwoest is er ook een kasteel dat waarschijnlijk door het Staatse leger is verwoest. Lees hier meer over dit verdwenen kasteel in Poederoijen.
Andere betrokken kastelen
Naast kastelen die zijn verwoest door Lodewijk XIV zijn er ook kastelen die op een andere manier betrokken raakten bij het Rampjaar. Een voorbeeld hiervan is slot Loevestein. Dit kasteel is niet verwoest of ernstig beschadigd tijdens het Rampjaar maar had wel een belangrijke militaire rol binnen de Hollandse waterlinie.
Daarnaast zijn er ook een aantal kastelen in Gelderland niet verwoest. Soms vanwege goede contacten zoals kasteel Zuilichem en kasteel Doorwerth. Soms omdat ze de Fransen betaalden zodat het kasteel niet verwoest zou worden. Dit was het geval bij landgoed Kernhem bijvoorbeeld.
Daarnaast zijn er ook verschillende kastelen gebruikt als tijdelijk onderkomen door de Franse troepen. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij kasteel Oldenaller. De kastelen Biljoen en Ulenpas werden zelfs door de Franse koning zelf gebruikt als onderkomen en hoofdkwartier. Ook kasteel Vorden heeft een kleine connectie met de Franse koning Lodewijk XIV omdat hij hier bij de zogenaamde Lodewijkslinde even zou hebben uitgerust tijdens een van zijn veldtochten.
Naast direct betrokken kastelen zijn er ook kastelen als Huis Bergh. Dit is niet beschadigd of bezet tijdens het Rampjaar. De gravin regentes Madeleine de Cusance kon echter wel gebruik maken van dit jaar om haar graafschap opnieuw katholiek te maken. Lees hier meer over deze bijzondere vrouw.
Ook in de andere provincies van Nederland is tijdens het Rampjaar 1672 van alles gebeurd, lees hier meer over op Dag van het Kasteel digitaal. Lees hier bijvoorbeeld over Overijssel, Groningen, Limburg, Noord-Brabant, Zuid-Holland en Noord-Holland.
Bronnen:
Leven in de Liemers, De Rijnoversteek van Lodewijk de Veertiende bij Lobith, https://www.levenindeliemers.nl/verhalen/39-12-rijnoversteek-lodewijk-xiv-lobith, (geraadpleegd op 22 maart 2022).
Jorien Jas, Frank Keverling Buisman, Elyze Storms-Smeets, Annemiek te Stroete en Marc Wingens, Kastelen in Gelderland (Utrecht 2013).
NKS Kenniscentrum voor Kasteel en Buitenplaats, Kastelenlexicon Gelderland, https://www.cchin.nl/kastelenlexicon/lexicon.xql?provincie=GL (geraadpleegd op 23 maart 2022).
Afbeeldingen:
Afbeelding 1: Heukelum, foto door: HenkvD – File:Heukelum Kasteel Heukelum (1).jpg – Wikimedia Commons
Afbeelding 2: Lodewijk steekt de Rijn over bij Lobith – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Louis_XIV_crosses_the_Rhine_at_Lobith_-_Lodewijk_XIV_trekt_bij_het_Tolhuis_bij_Lobith_de_Rijn_over,_12_juni_1672_(Adam_Frans_van_der_Meulen).jpg
Afbeelding 3: Tolhuis – File:Tolhuis.jpg – Wikimedia Commons
Afbeelding 4: Goudenstein, foto door: HenkvD- File:Haaften Hoektoren van Kasteel Goudenstein.jpg – Wikimedia Commons
Afbeelding 5: Biljoen, foto door: Keeslamberts – File:Kasteel Biljoen13.jpg – Wikimedia Commons
Afbeelding 6: Huis Bergh, foto door: Michielverbeek – File:’s-Heerenberg, huize Bergh RM9268 foto2 2011-04-11 17.21.jpg – Wikimedia Commons
