In de Oudorperpolder bij Alkmaar waren tot 1517 twee grafelijke kastelen gelegen, de Middelburg en de Nieuwburg. Ooit opgericht in de 13de eeuw door Rooms–koning Willem II en graaf Floris V met een strategische functie in het beheersen van weg- en waterwegen voor transport-, handel en militaire doeleinden. In hun bestaansperiode hebben de kastelen meerdere aanvallen doorstaan tot de laatste genadeslag in 1517.
Grote Pier
In die periode woedden de Gelderse oorlogen tussen Holland en Friesland. De Friezen streden voor hun onafhankelijkheid en de meest bekende persoon uit deze oorlog is Grote Pier. Grote Pier, officieel Peer Gerlofs Donia geheten, was een beruchte Friese vrijheidsstrijder. Op 24 juni 1517 kwam Grote Pier met een groep strijders van zo’n 4000 man, de Zwarte Hoop genaamd, aan over het water bij Wervershoof om daarna Medemblik aan te vallen. Ze probeerden kasteel Radboud in te nemen wat hen niet lukte. Uit woede plunderden en brandden ze de hele stad plat. Na deze verwoesting trokken ze op naar Alkmaar een spoor van vernieling op hun weg achterlatend. Aangekomen bij Alkmaar vernietigden Grote Pier en de Gelderse Friezen kasteel de Middelburg waar de rentmeester van Kennemerland en West-Friesland resideerde, maar ook werd het kasteel de Nieuwburg, waar de baljuw Jan Gerritz. Van Egmond woonde, geplunderd en in brand gestoken.
Sloop
Pas in het jaar 1525, wanneer de Rentmeester opdracht krijgt van de Rekenkamer om ze te laten afbreken, worden beide kastelen weer in de bronnen genoemd. De vrijgekomen bakstenen zouden volgens contract moeten worden afgebikt om weer opnieuw gebruikt te kunnen worden. De afbraak ging voorspoedig en uiteindelijk bleven alleen de fundering en een klein deel van het opgaand muurwerk over. Deze restanten werden in 1528 door de stad Alkmaar gekocht. Naar verluid bleken de stenen van de fundering uit ‘gegoten’ werk te bestaan, waardoor ze niet heel verwijderd konden worden. De resten bleven zitten. Vermoedelijk is er nog lange tijd wat opgaand muurwerk blijven staan, in ieder geval van de Nieuwburg. Op prenten en schilderijen van het Alkmaars beleg wordt er ter plaatse van kasteel de Nieuwburg steeds een muurrest getekend. Ook op twee 18de–eeuwse prenten zijn de muurresten te zien.
Stille getuige
Tijdens opgravingen van beide kastelen is een deel van de funderingen opgetekend. Onlangs is in het kader van een promotieonderzoek al het vondstmateriaal opnieuw bekeken en bij elkaar gebracht. Een van de vondsten die hierbij herontdekt werd is een zogenaamde strijdhamer, die volgens één van de opgravers gevonden is tussen de verkoolde resten van de toegangsbrug tot de Nieuwburg. Waarschijnlijk is deze in het strijdgewoel van 1517, toen geprobeerd werd het kasteel te redden van de ondergang, door één van de strijders verloren en in de gracht terecht gekomen. De strijdhamer is voorzien van twee grote loden knoppen met het wapen van de eigenaar en een punt van smeedijzer. Onbekend is aan wie deze strijdhamer heeft toebehoord, Hollander of Fries? Maar zeker is dat deze getuige is geweest van de ramp die zich op 1517 voltrok.
Bronnen:
Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar – Thuispagina/Homepage
Regionaal Archief Alkmaar
Afbeeldingen:
Afbeelding 1: “Overblijfzel van ’t kasteel NIEUBURG bij de stad Alkmaar”, prent uit 1726 – Foto via Collectie Regionaal Archief Alkmaar. Bron: Beeldbank (regionaalarchiefalkmaar.nl)
Afbeelding 2: De bij de Nieuwburg gevonden strijdhamer, collectie Archeologisch Centrum Gemeente Alkmaar 71/76NBG19 – Foto via Provincie Noord-Holland, Kees Zwaan.
