Nederland kent talloze monumenten, maar Rijksmuseum Muiderslot is misschien wel één van de bekendste. Het middeleeuwse kasteel trekt jaarlijks tienduizenden bezoekers. Wie nu door het kasteel loopt, krijgt de indruk dat de tijd er heeft stil gestaan. Maar schijn bedriegt! In 1825 was het kasteel namelijk flink vervallen. Er werd besloten om het kasteel te koop aan te bieden voor sloop. Het slot had talloze conflicten overleefd, maar de grootste ramp die het kasteel kon overkomen zat er nu toch aan te komen; volledige afbraak.
Rond 1823 werd duidelijk dat de situatie van het Muiderslot onhoudbaar was. Het kasteel was gebruikt als munitieopslag en slecht onderhouden. De jarenlange verwaarlozing en overbelasting zorgden ervoor dat de keldergewelven dreigden in te storten. Er moest dus wat gebeuren, maar de meningen waren verdeeld over wat de juiste oplossing was. Er werden diverse ideeën geopperd, bijvoorbeeld het kasteel omvormen tot een verzorgingshuis voor zeelieden. Of misschien toch het kasteel overgeven aan de natuur en laten vervallen tot een romantische ruïne?
Kasteel te koop
Uiteindelijk werd het lot van het kasteel bepaald door geld. De meest lucratieve optie voor de overheid bleek om het kasteel te koop aan te bieden voor sloop. De opbrengst van de verkoop zou dan gaan naar het aflossen van de enorme staatsschuld die Nederland had. Op 16 juli 1825 was het zover; het Muiderslot werd officieel voor afbraak te koop aangeboden. Geschiedeniskenner Jacobus Koning bezocht in deze periode het kasteel en schreef dat ‘misschien binnen korte tijd slechts puin en stof de plaats zouden aanwijzen’ waar het kasteel stond. Bovendien wees hij erop dat het Muiderslot daarmee ‘het lot van het Valkenhof te Nijmegen stond te ondergaan’. Deze grote burcht was een aantal jaar eerder namelijk verkocht en afgebroken, waarbij de kostbare tufsteen werd gebruikt voor nieuwe gebouwen. Monumentenzorg zoals we dat nu kennen, bestond tenslotte nog niet.
P.C. Hooft als redding
Meteen kwam er kritiek op de aangekondigde sloop. Vooral mensen die bekend waren met de literaire wereld wezen erop dat het Muiderslot de plek was geweest waar 17e-eeuwse schrijver en dichter P.C. Hooft had gewoond. Zijn woning kon toch niet gesloopt worden? Het Muiderslot zou volgens hen behouden moeten blijven als gedenkteken voor Hooft. De kritiek was succesvol en de sloop werd tegengehouden. Het kasteel was daarmee gered, maar het duurde nog lange tijd totdat het kasteel ook daadwerkelijk werd gerestaureerd. Enkel de noodzakelijke en eenvoudige klusjes werden uitgevoerd.
De restauratie
Nu het kasteel gered was, barstte er een nieuwe discussie los over de vraag hoe het kasteel gerestaureerd moest worden. Sommigen stelden voor om in het kasteel een Nederlands Historisch Museum te vestigen, maar toen het Rijksmuseum in Amsterdam werd gerealiseerd, was dat overbodig geworden. Anderen wilden het in slechte toestand verkerende middeleeuwse deel slopen en alleen de ruimtes waar Hooft had geleefd, bewaren. Pas aan het eind van de negentiende eeuw werd er uiteindelijk een grote restauratie uitgevoerd. Tijdens deze restauratie werd er veel veranderd, maar het kasteel bleef wel behouden. De ultieme ramp voor het kasteel, sloop van het Muiderslot, is dus voorkomen. Al had het weinig gescheeld….
