De gracht ligt er nog, maar het oorspronkelijke kasteel Nienoord is in 1846 afgebroken. De borg werd afgebroken voor de bouwmaterialen. Die leverden heel veel geld op namelijk. Op de fundamenten werd in 1884 een chique herenhuis gebouwd (in Groningen een ‘borg’ genoemd) in art nouveau-stijl. Omdat er weinig restanten van het oude gebouw terug te vinden zijn, is moeilijk te achterhalen welke rol de gracht destijds heeft gespeeld in het dagelijks leven. Feit is, dat het toilet er nu gelukkig niet meer op loost.
De borg staat op een landgoed van zo’n 200 hectare, voor het grootste gedeelte bestaande uit landerijen en bosaanplant. Gedeeltelijk worden deze begrensd door het Leekster Hoofddiep en het Leekstermeer (dat overigens in de provincie Drenthe ligt). Aansluitend zijn de Onlanden te vinden, een nog niet zo lang geleden ingericht natuurgebied van zo’n 2.500 hectare, met hooilanden, moerasbos en volop ruimte voor overtollig water. Bij overvloedige regenval zorgt dit gebied ervoor dat de stad Groningen droge voeten houdt.
De waterstand op het landgoed wordt goed in de gaten gehouden, omdat flora en fauna gevoelig zijn voor sterke wisselingen; de droge zomers hebben sommige bomen, planten en diersoorten geen goed gedaan. Oude fundamenten kwamen door de lage waterstand zelfs weer tevoorschijn. Maar overtollig water heeft in het verleden ook zijn sporen nagelaten.
De gracht speelt in de geschiedenis van Nienoord een rol die nog steeds naverteld wordt: de legende over het dienstmeisje dat nieuwsgierig was naar de schatten die de borgbewoners in hun tuinhuis zouden bewaren. Toen beiden afwezig waren, ging zij op onderzoek uit. Ze trof kisten vol rijkdommen aan en raakte niet uitgekeken, maar werd betrapt door de graaf. Voor straf werd ze in het gebouwtje opgesloten, waarna zij alle muren met schelpen moest versieren. Na twintig jaar was de klus geklaard en mocht ze het tuinhuisje verlaten. Ze rende naar de gracht (andere versies spreken over het Leekstermeer) waar zij in het spiegelende water zag hoe oud en grijs ze geworden was. Ze schrok daar zo van dat ‘zij neerviel en nooit weer opstond’. De schelpengrot is door museumbezoekers nog steeds te bewonderen. Op de zijmuren van de schelpengrot zijn twee morenkoppen aangebracht met beweegbare ogen en monden. Ook hun geschiedenis is volgens een sage verbonden met het water. De hoofden stellen slaven voor die op Nienoord zouden hebben gewerkt. Ze hebben eens een kind van de graaf uit de gracht gered. Uit dankbaarheid wilde hij het duo de vrijheid teruggeven, maar de moren wilden liever blijven, omdat ze het helemaal niet zo slecht hadden op de borg…
Naast agrarische activiteiten speelt landgoed Nienoord op recreatief en toeristisch gebied een belangrijke rol. Campings, overnachtingsmogelijkheden, wandel- en fietsroutes, watersport, een openluchttheater, Middeleeuwse kerkjes en een familiepark waar jaarlijks tienduizenden bezoekers een dagje komen recreëren. De borg zelf is het onderkomen van de unieke collectie rijtuigen, arresleden en toebehoren in het Nationaal Rijtuigmuseum. Maar als we het in dit verband over water hebben, mogen we het prachtige zwembad (met binnen- en buitenbaden) niet vergeten. Dat heet tenslotte Zwemkasteel Nienoord.
Lees meer over Borg en Nationaal Rijtuigenmuseum Nienoord op de website.
