Als er in de 17e eeuw gasten op het Muiderslot komen, betekent dat hard werken voor het personeel. De dienstmeiden poetsen alles blinkend schoon. Anderen zijn bezig om de haardvuren flink op te stoken om het kasteel lekker warm te krijgen. En ondertussen is de kok bezig om met hulp van een keukenmeid het diner te bereiden. Zo moet het er op het Muiderslot aan toe zijn gegaan, net zoals op veel andere kastelen. Tenminste, dat denken we… Er is namelijk amper een spoor te vinden van het personeel op het Muiderslot. Hoog tijd dus om een zoektocht te starten!
P.C. Hooft
En die zoektocht begint bij Pieter Corneliszoon Hooft, beter bekend als P.C. Hooft. De kans om iets over het personeel bij het Muiderslot te vinden is bij deze bekendste bewoner het grootst. Hij was schrijver en dichter en woonde in de 17e eeuw in het kasteel. Ik start mijn zoektocht in de geschiedenisboeken, want er is veel over Hooft geschreven. Toch vallen de resultaten tegen; over zijn personeel lees ik gek genoeg niks!
De grote afwezigheid van personeel in de geschiedenisboeken roept de vraag op of Hooft wel personeel op het Muiderslot had. Het meest aannemelijke antwoord op die vraag is ‘ja’. In zo’n groot gebouw is het huishouden tenslotte een grote taak. Bovendien was er een tuin die onderhoud nodig had. En als dat nog niet genoeg is; er kwamen ook regelmatig belangrijke gasten. Alles moest er dan tiptop uitzien en uiteraard moest er een smakelijk diner voorbereid zijn. Het is haast ondenkbaar dat Hooft daarvoor zelf in de keuken stond.
Brieven
Gelukkig heeft Hooft in zijn leven veel brieven geschreven. Een groot gedeelte daarvan is bewaard gebleven en zelfs gedigitaliseerd. Dat maakt het zoeken een stuk makkelijker. Hij schrijft over uiteenlopende zaken: van de landelijke politiek tot zijn persoonlijke liefdesleven. Het gaat in totaal om duizenden kantjes papier! Desalniettemin levert een zoekopdracht met het woord ‘keukenmeid’ niks op. Evenals het oud-Nederlandse woord ‘keucken’. Zou personeel voor Hooft zo normaal zijn geweest dat hij het niet noemenswaardig vond om er iets over te schrijven?
En dan, ctrl+f: ‘dienstbode’. Hebbes! Tegenwoordig hoor je het woord amper meer. Een dienstbode is iemand die als beroep huishoudelijk werk voor iemand anders verricht. Vaak deden jonge, ongetrouwde vrouwen dit en daarom werden ze ook wel ‘dienstmeisjes’ genoemd. Zo stuit ik op een brief uit 1629 van Hooft aan de ‘Eerbare Aeltjen de Lange tot Delft’. Aeltjen was de dienstbode geweest van Hooft.
Aeltjen de dienstbode
Uit de brief blijkt dat Hooft en Aeltjen niet meer op goede voet staan met elkaar. Zo schrijft Hooft: ‘ghij lastert mij achter mijnen rugge tegens uwe vrienden’. Oftewel, Hooft heeft ontdekt dat Aeltjen over hem heeft geroddeld. Deze opmerking komt na een opsomming van zaken waarmee Hooft wil laten zien hoe goed hij altijd voor haar geweest is. Zo zou hij altijd genoeg loon hebben betaald, een goede baan voor haar broer hebben geregeld en waren haar vrienden altijd welkom in het huis van Hooft. Bovendien heeft Hooft financieel bijgedragen aan de bruiloft van Aeltjen. Dat huwelijk is echter een pijnlijk onderwerp. Aeltjen wordt namelijk slecht behandeld door haar man. Ondanks deze nare situatie benadrukt Hooft in zijn brief steeds dat hij Aeltjen vooraf al had afgeraden om met deze man te trouwen.
Personeel op het Muiderslot
Eén brief, maar wel een waaruit ik een belangrijke conclusie kan trekken: Hooft heeft personeel gehad. Dan rijst bij mij de vraag of personeelsleden ook eigen kamers hadden. Uit architectonische onderzoeken blijkt dat er in de keuken van het Muiderslot een soort tussenverdieping is geweest. Hier waren namelijk zogenaamde ‘hangkamers’ tegen de grote schouw gebouwd. Via een laddertrapje kon je deze kamertjes bereiken. Dergelijke kamertjes werden vaak gebruikt voor personeelsleden; dichtbij de keuken, waar ze het merendeel van hun taken uitvoerden.
Kortom, de zoektocht toont vooral aan hoe lastig het is om iets te weten te komen over het personeel bij kastelen. Vaak zijn er maar weinig bronnen over hen bewaard gebleven. Toch kun je met goed zoeken wel degelijk iets over het personeel te weten komen. Laten we die zoektocht voortzetten. Als je het leven op een kasteel echt wilt begrijpen, moet je tenslotte ook het leven van iemand als Aeltjen kennen.
