Er gaat niets boven Groningen en in het rampjaar 1672 kwam er ook niets dóór Groningen. Het verloop van het rampjaar in de drie meest Noordelijke provincies Groningen, Friesland en Drenthe is enorm verbonden met de stad Groningen. Dit is namelijk de locatie waar Nederland voor het eerst in 1672 een broodnodig succes had. Dit succes betekent echter niet dat er in deze provincie geen kastelen zijn geweest die betrokken waren bij het rampjaar.
De provincie Groningen, toen Stad en Lande, was in theorie in de 17de eeuw onderdeel van de verdedigingsgordel van de Republiek. In de praktijk was het onderhoud van deze verdedigingsgordel erg achtergesteld sinds de Vrede van Munster in 1648. De invallen in 1672 waren echter niet geheel onverwacht en dus werd er in de aanloop hiervan toch geprobeerd om de provincie zo goed mogelijk te beschermen. Dit werd gedaan door de vestingen zo goed mogelijk op te knappen maar vooral doormiddel van inundatie, ofwel het onderwater zetten van land. Door de gebieden aan de Duitse grens onder water te zetten moest de vijand wel vanuit het zuiden komen. Hierdoor kon Stad en Lande zichzelf dus veel beter voorbereiden.
Bommen Berend
Door deze genomen maatregelen kwam de aanval inderdaad vanuit het zuiden. Het Munsterse leger trok van Overijssel door naar Coevorden en Zwolle om daarna Groningen binnen te vallen. Dit leger stond onder leiding van de bisschop van Münster Christoph Bernhard von Galen, beter bekend als Bommen Berend. Deze bijnaam kreeg hij natuurlijk niet voor niets; op weg naar Groningen liet hij een spoor van vernieling achter met zijn grootse artillerie geschut. Deze schade in Drenthe was echter zover we weten vooral in steden en dorpen en niet zozeer op landgoederen of kastelen. Von Galen wist ook in de provincie Groningen verschillende gebieden over te nemen zoals delen van Oldambt en het Westerkwartier.
Het Gronings Ontzet
Op 21 juli 1672 kwam het Munsterse leger aan bij de stad Groningen en op 28 juli begon de daadwerkelijke aanval. Het leger maakte een loopgravenstelsel om dicht bij de stad te kunnen komen en bestookte ondertussen de stad met brand- en mortierbommen. De verdedigers van de stad Groningen vochten hard terug en het aanvallende leger kon de stad niet meteen innemen. Toen op 25 augustus echt duidelijk werd dat het Munsterse leger niet snel kon winnen trokken ze zich terug en had de Republiek eindelijk een overwinning.
Deze overwinning kan niet geheel worden verklaard door het verzet van de stad Groningen, het Munsterse leger had het sowieso al niet erg makkelijk. De aanval zelf was niet heel goed opgezet en daarnaast was ook tot wel 50% van de soldaten weggevallen door ziekte of desertie. Ook werd Von Galen op zijn thuisfront bedreigd door de keurvorst van Brandenburg waardoor misschien niet al zijn focus op Groningen lag.
De Friese Waterlinie
Na zijn verlies in Groningen wilde Bommen Berend graag doortrekken naar Friesland. Hier stuitte hij echter op de Friese Waterlinie en omdat het al herfst werd moest hij de aanval staken tot in 1673. Hierdoor was 1673 in Friesland veel meer een rampjaar dan 1672. Bommen Berend viel namelijk drie verschillende stellingen in de linie succesvol aan binnen drie dagen. Ondanks dit snelle succes wist hij toch nooit de provincie te bezetten. Door een zomerstorm zou een veilige terugweg van de bisschop worden geblokkeerd. Om niet ten prooi te vallen aan de Friese troepen besloot de bisschop zich terug te trekken. Hierdoor werd verdere strijd en slachtoffers in de provincie Friesland voorkomen.
Kastelen in Groningen
Ondanks dat de republiek een overwinning had in Groningen werden alsnog verschillende kastelen in de provincie slachtoffer van de Munsterse troepen. De kastelen waarvan we weten dat ze een rol speelde in het rampjaar in Groningen werden ingenomen door Munsterse troepen. Kasteel Nienoord in Midwolde, Kasteel Wedde in Wedde en Huize Hanckema in Zuidhorn zijn in dit jaar allemaal bezet door soldaten van het Munsterse leger. Deze troepen sliepen natuurlijk ook liever binnen dan buiten en dus is het bezetten van een kasteel of huis een vrij logische keuze. Daarnaast werden deze kastelen gebruikt door de soldaten als vaste uitvalsbasis tijdens plundertochten in de omgeving.
Zo verging het Groningen en Friesland in het Rampjaar. Wil je weten hoe het er in de andere provinciën van de Republiek aan toe ging? Elke maand lichten wij een provincie uit. Overijssel ging Groningen voor: Het rampjaar in Overijssel – Dag van het Kasteel
Bronnen:
M.C.J. Duijvendak, H. Feenstra, M. Hillenga en C.G. Santing, Geschiedenis van Groningen. Nieuwe Tijd (Zwolle 2008).
W.J. Formsma, R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis, De Ommelander Borgen en Steenhuizen (Assen 1987).
Kastelenlexicon, Nienoord, De, Bezits- en Bouwgeschiedenis (geraadpleegd op 11-11-2021) Link.
Kastelenlexicon, Wedde/Addingaborg, Bezits- en Bouwgeschiedenis (geraadpleegd op 11-11-2021) Link.
Friese Waterlinie, 2022 Rampjaar- Herdenking door ‘Friese Regimenten’ (geraadpleegd op 18-11-2021) Link.
Afbeeldingen:
Afbeelding 1: Kasteel Nienoord. Foto via Wikimedia Commons. Foto door: cgfwg. Bron: File:Kasteel Nienoord Leek gr.jpg – Wikimedia Commons.
Afbeelding 2: Kasteel Wedde – Foto via Wikimedia Commons. Foto door: Rijksdienst voor het cultureel erfgoed. Bron: File:Kasteel – Wedde – 20251440 – RCE.jpg – Wikimedia Commons.
Afbeelding 3: Tekening door Lambert van den Bos van de belegering van Groningen door Bommen Berend – Foto via Wikimedia Commons. Bron: File:Lambert-van-den-Bos-Schauplatz-des-Krieges MG 9498.tif – Wikimedia Commons.
Afbeelding 4: Portret van Christoph Bernhard von Galen, Bommen Berend door Christiaan Hagen – Foto via Wikimedia Commons. Bron: File:Portret van Christoph Bernhard von Galen, bisschop van Münster, RP-P-OB-55.607.jpg – Wikimedia Commons.
