Muziek speelde voor soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol. Artiesten kwamen langs op legerplaatsen en er werd veel naar de radio geluisterd. Kasteel Ter Horst was tijdens de Tweede Wereldoorlog een communicatiecentrum voor de Duitsers, dus radio’s waren er zeker. Daarnaast zijn er in hoedenkasten in de koetshuizen radio’s teruggevonden. Deze waren waarschijnlijk van Arnhemse evacués of Canadese soldaten. Arnhemse evacués vonden tijdelijk onderdak in een van de koetshuizen. Canadese soldaten bevrijdden het kasteel en vierden vervolgens feest in de koetshuizen.
Lees en beluister muziek aan het front: soldatenmuziek en muziek die te horen was op de radio tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Radio Oranje
Op 28 juli 1940 zendt Radio Oranje, ‘de stem van Strijdend Nederland’, de eerste uitzending uit. Koningin Wilhelmina opent de allereerste uitzending van Radio Oranje. Tijdens de radio-uitzendingen werden ook codeberichten verzonden voor het verzet in Nederland. Zo werden burgers die in de buurt woonden van bijvoorbeeld kazernes van de Sicherheitsdienst en Wehrmacht gewaarschuwd voor aanstaande aanvallen van de Royal Air Force. Voor het amusement op Radio Oranje zorgde het cabaretgezelschap De Watergeus met anti-Duitse liedjes. Tijdens WOII werkte Jetty Paërl als Jetje van Radio Oranje mee aan het cabaret De Watergeus.
Beluister: Die ‘V’ kwam weer – Jetje van cabaret de Watergeus van Radio Oranje
Beluister: Op de hoek van de straat staat een NSB’er’ – Jetje van cabaret de Watergeus van Radio Oranje
Mobilisatieliedjes
De mobilisatieperiode vormt een nieuwe bron van inspiratie voor artiesten en biedt vele muzikanten de mogelijkheid om weer op te treden. Men kon zich in Nederland nog moeilijk voorstellen dat er op Nederlands grondgebied een oorlog zou gaan plaatsvinden. Dit is terug te zien in de lichtzinnige en humoristische toon van veel mobilisatieliedjes. In 1939 heeft de straatzanger Lou Bendy in ’s Gravenhage groot succes met zijn humoristische mobilisatieliedjes.
Beluister: Wie heeft er suiker in de erwtensoep gedaan? – Lou Bendy
Om de moed erin te houden
Soms helpt muziek soldaten tijdens de oorlog de moed erin te houden, zoals het lied ‘We’re going to hang out the washing on the Siegfried Line’. Het beschrijft de Duitse verdedigingslinie (Siegfriedlijn) die langs de oostgrenzen van Nederland, België en Frankrijk liep. Het lied werd in 1939 geschreven door kapitein in het Britse leger Jimmy Kennedy met muziek door Michael Carr. Het wordt één van de populairste liedjes uit de vroege oorlogstijd en blaakt van optimisme. In 1939 zingt Raymond Ventura, een Frans singersongwriter, acteur en orkestleider, een cover in het Frans en Engels voor de Franse en Engelse soldaten aan het front.
Beluister: On ira prendre notre lingne sur la linge Siegfried – Ray Ventura
Liefdesliedjes
Ook liefdesliedjes zijn populair tijdens de mobilisatie, zoals het lied ‘We’ll meet again’. Het werd gezongen door de Londense Vera Lynn en geschreven door Engelse songwriters Ross Parker en Hughie Charles. Het lied gaat over de mobilisatie en daarmee het vertrek van de soldaten naar het front. Hun families weten niet wanneer en of ze terugkeren. Het lied werd vaak aan vertrekkende soldaten opgevoerd, zowel in het Verenigd Koninkrijk als in de Verenigde Staten. Het lied verwoordt het gemis en het verlangen van soldaten die zich ver weg van het thuisfront begeven.
De zangeres is met haar sentimentele nummers zó geliefd onder de Britse troepen, dat ze de bijnaam ‘The Forces’ Sweetheart’ krijgt. In 1940 kreeg ze haar eigen radioprogramma, Sincerely Yours, waarin zij boodschappen doorgaf aan soldaten in het buitenland en verzoeknummers zong. Ze trad op voor Britse soldaten en bezocht jonge moeders in ziekenhuizen. Ze interviewden deze vrouwen om hun berichten aan echtgenoten overzee door te zenden. Haar bekendste lied ‘We’ll Meet Again ‘heeft ze ook na de oorlog nog vaak gezongen.
Beluister: We ‘ll meet again – Vera Margaret Lynn
Een ander liefdeslied dat populair was onder soldaten is ‘Lili Marleen’. De Hamburgse dichter Hans Leip schrijft de tekst in 1915 over ‘Lili’ en ‘Marleen’, twee vrouwen op wie hij verliefd is. De Duitse componist Norbert Schultze zet het lied in 1939 op muziek en Lale Anderson zingt het.
In 1941 werd het een hit. Dagelijks werd het op een vast tijdstip gedraaid door radio Belgrado voor Duitse soldaten aan het front. De BBC laat een Engelse versie maken door Tommy Connor. Anne Shelton vertolkt het. Het nummer is in ruim 48 talen vertaald. Een van de bekendste zangeressen die het nummer heeft gezongen is Marlène Dietrich, een Duits-Amerikaans actrice en zangeres.
Het bijzondere aan dit lied is dat het zowel aan de Duitse als aan de geallieerde zijde een populair lied was. Geallieerde troepen konden afstemmen op radio Belgrado en meeluisteren. Ook dit lied is tot ver na 1945 bekend gebleven.
Beluister: Lili Marleen – Marlene Dietrich
Muziek als steun
Enkele van de belangrijke rollen die muziek speelde tijdens de Tweede Wereldoorlog komen goed naar voren in bovenstaande thema’s. Via Radio Oranje was muziek een goede afleiding van de zware berichten die gemeld werden. Daarnaast konden hier ook spotliederen worden beluisterd over de Duitsers voor wat luchtige humor voor de afwisseling. Arnhemse evacués beluisterden dit mogelijk door de radio’s op Kasteel Ter Horst. Ook mobilisatieliedjes zaten vaak vol met humor, maar dienden ook om de moed erin te houden. Liefdesliedjes lieten zowel de mensen aan het thuisfront als de soldaten aan het front even wegdromen. Het gaf ze hoop hun geliefden weer terug te zien na de oorlog. We kunnen ons voorstellen dat dit voor zowel de Duitse als Canadese soldaten gold. Zo bood muziek op verschillende manieren steun tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Dit verhaal is gebaseerd op het onderzoek van Ellen Steffers-Dekker die de muziek voor dit programma heeft samengesteld.
Meer weten?
Lees HIER het verhaal over Kasteel Ter Horst tijdens WOII.
Lees HIER het verhaal over de kasteeleigenaar van Kasteel Ter Horst.
