Bezet: aanzet tot aandacht voor cultureel erfgoed
Door de Tweede Wereldoorlog is veel cultureel erfgoed verwoest en verloren gegaan. Zo ook kastelen en buitenplaatsen. Tijdens de oorlog gold er namelijk geen wetgeving voor het beschermen van monumenten. Zowel geallieerden als de bezetter lieten zich daarom niet tegenhouden in het opblazen van gebouwen als dat tot overwinningen zou leiden. De aanzienlijke oorlogsschade en de verwoesting van cultureel erfgoed tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft aanzet gegeven tot wettelijke geregelde monumentenzorg. Zo stelde de nieuwe regering in 1950 een ‘Tijdelijke Wet Monumentenzorg’ op. De definitieve Monumentenwet voor de bescherming van cultureel erfgoed kwam pas in 1961 tot stand.
Bevrijd: kastelen krijgen een nieuwe kans
Kastelen hebben eeuwenlang een belangrijke positie in het Nederlands landschap ingenomen. Kastelen en buitenplaatsen hadden door tien jaar crisis en vijf jaar oorlog veel te verduren gehad. Vele van hen waren na de oorlog onbewoonbaar en stonden op het punt van instorten. Deze eens zo belangrijke verdedigingswerken en imposante woningen waren leeggehaald en verlaten. In algemene naoorlogse plannen voor de wederopbouw van steden was geen ruimte voor de restauratie van kastelen en buitenplaatsen. Daarom werd op 28 november 1945 de Nederlandse Kastelenstichting opgericht. De stichting zette zich in de beginjaren voornamelijk in voor de bescherming en herbestemming van kastelen. Dit werd in samenwerking met het Nederlands Beheerinstituut (NBI) gedaan. Zo werd voor geconfisqueerde kastelen en buitenplaatsen een nieuwe bestemming gevonden. Door hoge restauratiekosten werden geruïneerde kastelen voor één symbolische gulden aan gemeentes of stichtingen verkocht. In totaal hebben 550 gebouwen een andere bestemming gevonden en worden zo’n 300 nog daadwerkelijk bewoond.
Publieke bewustwording
Met de publicatie van Kastelen in Nood in 1955 wilde de NKS de zorgelijke staat van kastelen en buitenplaatsen aan het licht brengen. Deze unieke bouwwerken dreigden in verval te raken en moesten onderhouden worden. Publieke bewustwording werd daarom binnen de NKS een centraal gegeven in het behoud van dit cultureel erfgoed. Door voorlichting, studie, publicaties, educatief werk, geeft de NKS kastelen en buitenplaatsen een platform. Dit jaar keren we met De Dag van het Kasteel door ons thema Bezet & Bevrijd. Kastelen en buitenplaatsen in 1940-’45 terug naar deze verwoestende jaren in de geschiedenis van dit prachtige erfgoed. Benieuwd welke verhalen wij de komende maanden gaan uitlichten? Houd onze Kennisbank in de gaten!
