Een ramp is van alle tijden. Zo laat de recente Coronacrisis weer blijken. Vele rampen hebben kastelen en buitenplaatsen in Nederland al eerder getroffen, zoals rampjaar 1672 en de Tweede Wereldoorlog. De Coronacrisis brengt het voortbestaan van kastelen en buitenplaatsen op verschillende manieren in gevaar. Maar sommige kastelen en buitenplaatsen hebben de gevolgen weten te transformeren tot een positieve uitkomst.
Bezoekersaantallen dalen enorm
De Coronacrisis zorgt voor minder inkomsten voor kastelen en buitenplaatsen. Mensen zijn terughoudender met uitjes. Tijdens lockdowns daalt het aantal bezoekers vaak tot weinig of geen. Het gemis van inkomsten hierdoor is een harde klap, vooral voor de vele kastelen en buitenplaatsen voor wie publieksinkomsten de belangrijkste inkomstenbron zijn, zoals kasteel Wijchen en kasteel Heeswijk. Een extra hard gelag, want dit soort erfgoed is al lange tijd kwetsbaar vanwege de afhankelijkheid van publieksinkomsten. Bezoekers komen naar kastelen en buitenplaatsen voor een bezichtiging van het landgoed, het gebouw zelf, met of zonder rondleiding, maar ook voor tentoonstellingen, concerten, huwelijken en andere evenementen.
Faillissementen in zicht
Eigenaars van kastelen en buitenplaatsen kwamen in de problemen toen allerlei evenementen moesten worden afgelast vanwege lockdowns. Sommige eigenaren kregen te maken met schadeclaims van leveranciers, wat vaak niet wordt gedekt door de verzekering. Bij andere kastelen en buitenplaatsen worden onderhouds- en restauratiewerkzaamheden uitgesteld of zelfs geannuleerd. Er is geen geld meer voor. Faillissement komt voor sommige eigenaren van kastelen en buitenplaatsen akelig dichtbij, wat soms alleen te voorkomen is met een lening. Ook zijn er zorgen om de (vrijwillige) medewerkers van kastelen en buitenplaatsen. Zij kunnen veelal hun werk niet thuis doen, zoals de overheid adviseert. Naast de financiële zorgen, wordt ook de betrokkenheid, het enthousiasme van de medewerkers over het erfgoed zeer gemist.
Positieve veranderingen
Maar er zijn ook positieve veranderingen uit de Coronacrisis voortgekomen. Denk bijvoorbeeld aan het toerisme in eigen land dat is gestegen. Naar het buitenland gaan is niet meer zo vanzelfsprekend. Zo komt Nederlands erfgoed toch ineens meer onder de aandacht. Met name kasteelbossen en -tuinen vallen zeer in de smaak. We willen er toch vaak even tussentijd, het huis uit. Vooral nu we grotendeels thuiswerken. Veel opties vallen tijdens lockdowns af, zoals uiteten, theaters en feestjes. Daardoor is wandelen voor veel mensen een nieuwe gewoonte of hobby geworden. Het natuurschoon van kastelen en buitenplaatsen opzoeken is een relatief veilige en rustgevende optie.
Transformaties van kastelen en buitenplaatsen
Bij publiek toegankelijke kastelen en buitenplaatsen is hard gewerkt aan een veilige manier van openstelling in deze Corona-tijd. Er zijn looproutes aangelegd en aanvullende hygiënemaatregelen, zoals desinfectie-punten. De ticketverkoop vindt bij veel kastelen en buitenplaatsen online plaats met een reserveringssysteem en tijdsblok. Zo hoeven bezoekers zich minder zorgen te maken over drukte op locatie en kunnen ze veilig het kastelen beleven. Voor bezoekers die nu liever niet naar de locatie zelf komen zijn er alternatieve opties bedacht, zoals online rondleidingen met video’s en vlogs, podcasts en lesmateriaal voor thuis.
Kasteel Wijchen
De Wijchense kermis vindt al jaren plaats op het marktplein. Echter was deze locatie afgelopen zomer niet geschikt vanwege de Corona-maatregelen. Daarom werd de kasteeltuin van Kasteel Wijchen noodgedwongen getransformeerd tot kermisterrein. Het was een groot succes! Kermisbezoekers reageerden enthousiast op de nieuwe opstelling. Zij zagen vele voordelen aan de kermis in de kasteeltuin. Een greep uit de positieve opmerkingen: Het is een prachtige locatie met goede sfeer; Er is meer ruimte dan normaliter op het marktplein; Je kan gezellig een rondje lopen.
De meeste kermisbezoekers spraken voornamelijk hun genoegen uit over de locatie. Met het kasteel op de achtergrond ontstond er een betoverende sfeer. Het is het mooiste plekje in het centrum van Wijchen. De goede sfeer was ook te danken aan de extra ruimte die de kasteeltuin biedt in tegenstelling tot het marktplein. Het was geen moment te druk. De kermis was zo opgesteld dat je een rondje loopt. Hierdoor was het veiliger om te bezoeken, en leuker!
Er kleeft echter wel een nadeel aan het opstellen van de kermis in de kasteeltuin. Het gras is minder geschikt om de kermisattracties op te zetten dan de verharde ondergrond van het marktplein. Bovendien beschadigen de attracties het gras. Van eerdere kasteelfeesten is bekend dat het gras zich gelukkig snel herstelt. Al met al heeft de kermis in de kasteeltuin tot nieuwe inzichten geleid. Kermisbezoekers zouden graag zien dat dit het begin is van een nieuwe traditie. Of dit gaat gebeuren moet nog blijken uit de evaluatie van het evenement. Voor het kasteel was dit naast extra inkomsten ook een mooie manier om meer aandacht voor het erfgoed te krijgen.
Kasteel Heeswijk
Vijf maanden lang was Kasteel Heeswijk gesloten. Voor een kasteel dat sterk afhankelijk is van publieksinkomsten is dit een ware ramp. De directeur luidde in mei de noodklok. Gelukkig kreeg het kasteel financiële steun van het Mondriaan Fonds. Met daarnaast een lening kon het kasteel voortbestaan. Mogelijk zal de provincie ook nog financieel bijdragen.
Ondertussen gaat het een stuk beter met het kasteel, omdat er eindelijk weer bezoekers komen. Kasteel Heeswijk is volledig aangepast op de Corona-maatregelen. Voor toegang is een Corona toegangsbewijs verplicht, in de kasteelpoort staat een desinfectiepaal, er is een vaste looproute en een audiotour voor op je eigen telefoon. Daarnaast wordt er op de website van het kasteel geadviseerd om online te reserveren ter bevordering van een goede doorstroom.
Het kasteel hanteert tijdsloten en er zijn minder bezoekers dan normaal welkom: maximaal dertig bezoekers per half uur. Directeur Luc Eekhout ziet hier ook de voordelen van in. Het is een stuk minder druk waardoor bezoekers veel beter kunnen genieten van het erfgoed. Het monument komt op deze manier veel beter tot haar recht. De bedrijfsvoering is nu meer gericht op het vasthouden van een constante bezoekersstroom. Zo worden er nu meer kleinere, meerdaagse evenementen georganiseerd in plaats van een groot evenement op één dag. Volgens directeur Eekhout is het een succes. De bezoekersaantallen per maand stijgen waardoor het kasteel weer richting een financiële gezonde huishouding gaat.
De positieve invloed van de Coronacrisis
De Coronacrisis heeft zeker een hoop negatieve gevolgen voor kastelen en buitenplaatsen, maar het is belangrijk om ook oog te houden voor de positieve gevolgen. Uit de voorbeelden hierboven blijkt dat de Coronacrisis soms ook kan leiden tot nieuwe inzichten en initiatieven. Dit hoeven geen grote veranderingen te zijn. Denk bijvoorbeeld aan een vaste looproute waardoor het monument beter tot haar recht komt. Laten we open staan voor ontdekkingen die we in deze vreemde tijd kunnen doen. En laten we meer genieten van het erfgoed wat ons eigen land rijk is.
Zo is een ramp een ramp, maar laten kastelen en buitenplaatsen maar weer zien ook in barre omstandigheden weerbaar te zijn. Dit verhaal is geschreven in het kader van het Dag van het Kasteel 2022 thema, een ramp is van alle tijden. Meer verhalen vind je op www.dagvanhetkasteel.nl
Dit artikel verscheen in MONUMENTAAL nr.1, 2022. Lees HIER het artikel
Ontdek kastelen en buitenplaatsen online!
Bekijk online rondleidingen: https://museumtv.nl/
Beluister podcasts: https://www.beeldspieker.nl/
Gebruik het lesmateriaal van het Muiderslot in het thema van het kasteel: https://muiderslot.nl/online-open-met-slotopslot/
