Wanneer we denken aan kastelen, zien we vaak ridders, heren en veldslagen voor ons. Maar achter de kasteelmuren speelden vrouwen een onmisbare rol in het vormgeven van de geschiedenis. Vrouwen waren niet alleen de echtgenotes van edellieden, maar ook regentessen, strategen en hoedsters van cultuur en schoonheid.
Hoewel de middeleeuwse samenleving gedomineerd werd door mannen, waren er talloze vrouwen die als kasteelvrouwen en landvrouwen de scepter zwaaiden. Wanneer een echtgenoot op kruistocht was of sneuvelde, nam zijn vrouw het beheer van het kasteel over. Ze onderhandelde met vijanden, onderhield bondgenootschappen en zorgde ervoor dat het kasteel een onneembare vesting bleef. Vrouwen zoals Maria van Bourgondië en Jacoba van Beieren waren niet alleen erfgenamen, maar ook daadkrachtige bestuurders die hun land en burchten met vernuft verdedigden.
Naast de strategische en bestuurlijke taken waren veel vrouwen de drijvende kracht achter de kasteeltuinen. In een tijd waarin geneeskunde nog grotendeels gebaseerd was op kruidenkennis, speelden vrouwen een cruciale rol in het onderhouden van kruidentuinen. Hier groeiden planten die gebruikt werden voor medicijnen, parfums en culinaire hoogstandjes. Kasteeltuinen waren niet alleen functioneel, maar ook plekken van schoonheid en bezinning.
In de renaissance veranderde de kasteeltuin in een statussymbool, waarin edelvrouwen invloedrijk waren in het ontwerp en de aanleg. Ze lieten geometrische patronen, vijvers en bloemperken aanleggen om bezoekers te imponeren. De tuinen waren een plek van diplomatie en vertier, waar feesten, ontmoetingen en geheime gesprekken plaatsvonden.
Voorlopers in Botanische Kennis
Sommige vrouwen lieten zich niet alleen inspireren door de schoonheid van planten, maar speelden ook een vooraanstaande rol in de botanische wetenschap. Twee opvallende voorbeelden hiervan zijn Magdalena Poulle en Agnes Block.
Magdalena Poulle (1632-1699) kocht in 1680 de ruïne Gunterstein in Breukelen en liet het huis herbouwen. Ze stond bekend om haar uitgebreide collectie exotische planten en liep voorop in technologisch opzicht: ze was een van de eerste particuliere verzamelaars met een innovatief type broeikas met vroege vloerverwarming. Dit hielp om de luchtvochtigheid op peil te houden, wat essentieel was voor tropische planten.
Agnes Block (1629-1704) slaagde erin om in 1685 als eerste in Europa een vruchtdragende ananasplant te kweken. Dit was een topprestatie in een tijd waarin Europese hoveniers al bijna twee eeuwen vruchteloos probeerden ananassen te laten groeien. Na de opkomst van de eerste verwarmde kassen brak er een strijd los. Toch was het Agnes Block, die uiteindelijk als eerste, in haar oranjerie op buitenplaats De Vijverhof in Loenen aan de Vecht een rijpe ananas teelde.
Vandaag de dag spelen vrouwen nog steeds een grote rol in het behoud van kastelen en hun tuinen. Van historici tot restaurateurs, van tuinarchitecten tot gidsen: zij zorgen ervoor dat dit erfgoed blijft leven.
Tijdens Dag van het Kasteel is het dan ook een prachtig moment om stil te staan bij deze vrouwen en hun onmisbare invloed. Achter de kasteelmuren, in de tuinen en op de troon: vrouwen schreven en schrijven nog steeds geschiedenis.
Bronnenlijst
Canon van Nederland. ‘Jacoba meer dan droevige bewoonster’. Geraadpleegd 6 maart 2025. https://www.canonvannederland.nl/nl/page/67524/jacoba-meer-dan-droevige-bewoonster.
Canon van Nederland. ‘Maria van Bourgondië’. Geraadpleegd 6 maart 2025. https://www.canonvannederland.nl/nl/mariavanbourgondie.
De Tuin van Holland. ‘De Tuin van Holland – Gedreven zakenvrouwen rondom de tuinen’. Geraadpleegd 6 maart 2025. https://www.detuinvanholland.nl/home/gedreven-zakenvrouwen-rondom-de-tuinen/
English Heritage. ‘Women and Garden Design’. Geraadpleegd 6 maart 2025. https://www.english-heritage.org.uk/learn/histories/women-in-history/women-garden-design/.
Houten, Maaike van. ‘De tuin is al eeuwen een vrouwendomein’. Trouw, 6 oktober 2017. https://www.trouw.nl/nieuws/de-tuin-is-al-eeuwen-een-vrouwendomein~b478b2de/.
Afbeelding
Jan Weenix, Agneta Block en tuin Flora Batava (1694, Wikimedia Commons Jan Weenix – Agneta Block and garden Flora Batava – File:Jan Weenix – Agneta Block and garden Flora Batava.jpg – Wikimedia Commons
