De expositie ‘Gegijzeld maar niet verslagen’ in de Beekvlietboerderij in Sint-Michielsgestel kan nog niet openen, maar is wel digitaal toegankelijk. De digitale expositie behandelt tien thema’s rondom de gijzelaars van Beekvliet, Haaren en de Ruwenberg. Thema’s als arrestatie, transport, het dagelijks leven en fusilleren komen aan bod.
Arrestatie
Op 4 mei 1942 ging vroeg in de morgen bij honderden Nederlandse mannen de voordeurbel. Er stonden Wehrmacht-soldaten voor de deur.‘Mitkommen!!’ De mannen moesten snel een koffertje pakken en de overvalwagen, tram of vrachtwagen in. Op de ‘waarom’-vraag kwam geen antwoord. De familie bleef in grote verwarring en grote onrust achter. De bestemming van de mannen was het kleinseminarie – internaat voor priesteropleiding – Beekvliet te Sint-Michielsgestel. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten kopstukken van ons land als gijzelaars gevangen in het kleinseminarie Beekvliet, het grootseminarie Haaren en het internaat De Ruwenberg. Zo’n 460 wetenschappers, schrijvers, musici, geestelijken en politici werden op 4 mei 1942 van hun bed gelicht en geïnterneerd in Kamp Beekvliet in Sint-Michielsgestel. Al eerder waren gijzelaars opgesloten in Kamp Haaren, later zouden ook nog gijzelaars in Kamp De Ruwenberg worden geïnterneerd.
Fusillade
De gegijzelden dienden als ‘borg’. De Duitse bezetters dachten het Nederlandse verzet hiermee onder controle te kunnen houden. Bij daden van verzet zouden gijzelaars gefusilleerd worden. Op 15 augustus 1942 gebeurde dit voor de eerste keer. De aanleiding was een bomaanslag op een Duitse trein in Rotterdam. Er werden drie gijzelaars uit Kamp Sint-Michielsgestel en twee gijzelaars uit Kamp Haaren als represaille in Goirle geëxecuteerd. De executies hadden in de samenleving niet het door de Duitsers gewenste effect. De Nederlandse bevolking reageerde verontwaardigd en werd juist gesterkt in haar gevoel dat verzet noodzakelijk was. Dat besef werd nog sterker nadat op 16 oktober 1942 bij Woudenberg nog eens drie gijzelaars werden gefusilleerd. De gegijzelden leefden voortdurend in angst. Ze wisten nooit wie de volgenden zouden zijn en wanneer.
Verblijf
Als gijzelaar kon je terechtkomen op een kamer of een chambrette. Op een kamer had je minder privacy, maar beschikte wel over wat meer ruimte. Een chambrette was klein met soms een enkel bed, maar vaak ook met een stapelbed of met veel chambrettes op één grote slaapzaal. Vaak werden deze ruimtes niet alleen gebruikt voor de nachtrust, maar ook voor de rust overdag. Zo werd er gediscussieerd, geschaakt en gekookt.
Dagelijks leven
De dagelijkse gang van zaken was niet zoals in een gevangenis. Er was geen verplichte arbeid en ruim voldoende te eten. Ieder maakte zijn eigen dagindeling. Er was een opgewekt, schoon opgeschroefd geestelijk leven. Familie en vrienden, maar ook onbekende belangstellenden, overstelpten de gijzelaars met pakketten. Binnen de muren van het kamp waren de gijzelaars er al vanaf de eerste dagen in geslaagd om zelf regels te maken. Ze creëerden voor zichzelf een eigen speelruimte. Een groot deel van het dagelijks leven was erop gericht de verveling tegen te gaan. Huishoudelijk werk was noodzakelijk, maar daarnaast was er ook grote aandacht voor het onderhouden van de eigen kennis en kunde. Zo bleven ze actief in het eigen vak, beroep of functie. Daardoor ontstond de Beekvliet Volksuniversiteit, waar gegijzelde hoogleraren en andere docenten colleges en lessen gaven. Daarnaast was er een uitgebreid algemeen programma van lezingen, toneel, cabaret en muziekuitvoeringen. In de tuinen kon gevoetbald worden en de gijzelaars hebben er zelfs hun eigen tennisbaan aangelegd.
De Geest van het Gestel
Een belangrijk element in het leven van de gijzelaars waren de ‘geruchtenbankjes’ in de tuinen. Alleen daar konden de gijzelaars vrijuit informatie uitwisselen. Nederland was destijds nog zeer in hokjes en zuilen georganiseerd. In Kamp Beekvliet bevonden mannen met heel verschillende achtergronden zich plotseling en langdurig gedwongen in elkaars gezelschap. Om het samenleven draaglijk te maken organiseerden zij discussieavonden, sportevenementen, concerten en cursussen. Hierdoor ontstond wederzijds begrip en bloeiden vriendschappen op. Er ontstegen plannen voor de toekomst en de bestaande zuilen. De gegijzelde politici vonden elkaar hier ook. Vanuit hen is de zogenaamde ‘Geest van het Gestel’ ontstaan: gedachten over het anders inrichten van de samenleving. De gewenste ontzuiling is er niet gekomen, wel vervulden belangrijke kopstukken uit de Beekvliettijd later hoge functies in ons politieke bestel. Zo was de oprichting van de PvdA een direct uitvloeisel van die Beekvliet-gesprekken.
Digitale expositie
Deze expositie is enerzijds het verhaal van verbroedering en vriendschap die konden ontstaan ondanks de dagelijkse dreiging. Anderzijds staat het verhaal symbool voor het overbruggen van verschillen, leidend tot eenheid en verbondenheid in het hele land. De geschiedenis van gijzeling en de diepere betekenis van vrijheid is daarmee nu nog steeds actueel en relevant.
Dit verhaal is gebaseerd op het onderzoek verricht voor de expositie Gegijzeld maar niet verslagen. Bekijk de digitale expositie op: https://gijzelaarskampbeekvliet.nl/digitale-expositie/.
