Kastelen en buitenplaatsen ondervonden in de loop van de tijd tal van rampen, lokaal en nationaal: oorlogen, rampzalige bewoners, natuurgeweld en nog veel meer. Precies 350 jaar geleden, in 1672, voltrok zich een van de grootste rampen in hun geschiedenis.
In het begin van de toenmalige oorlog bleven veel kastelen en buitenplaatsing nog gevrijwaard van plunderingen. Gingen soldaten daartoe over dan kon dat leiden tot een hoge straf. Zo werden in Utrecht twee Franse soldaten geëxecuteerd na een poging ridderhofstad Huis den Engh te plunderen. De bescherming hield echter niet lang stand.
Franse troepen moesten wachten op hun gage en werden ongeduldig. Vervolgens kregen ze van intendanten te horen dat ze hun geld elders moesten zoeken. Gevolg: grootschalige plunderingen. De oorlogsperiode was voor kastelen en buitenplaatsen in Nederland rampzalig. Vele werden verwoest of zwaar beschadigd. Vooral door Franse troepen maar ook door Münsterse, Keulse en zelfs Hollandse. In het bijzonder in de provincies Utrecht, Gelderland en Limburg ging het er heftig aan toe. Vergelding, afkoping van (verder) geweld en/of plunderingen waren aan de orde van de dag.
Uitbuiting
Kasteeleigenaren zagen zich gedwongen grote sommen geld af te staan om teloorgang van hun landgoed te voorkomen. In Utrecht was edelman Hieronymus van Tuyll van Serooskerke eigenaar van onder andere Kasteel van Wulven. Reden voor de Fransen bij hem aan te kloppen om de oorlog te financieren. Ze eisten 6.000 gulden, maar Van Tuyll van Serooskerke weigerde.
Als reactie trok een aantal Franse soldaten bij hem in, mogelijk in Kasteel van Wulven. De soldaten vernielden en plunderden het huis en vielen bewoners lastig. De hele inboedel moest eraan geloven. Na de tweede dag kon Van Serooskerke het niet langer aanzien. Hij betaalde het gevraagde bedrag alsnog en de soldaten vertrokken.
Verwoesting
Sommige kastelen speelden dankzij moderne aanpassingen een centrale rol in de oorlogsvoering. De meeste gaven zich echter zonder slag of stoot over aan de Fransen. Een aantal kastelen werd voorzien van hoge aarden wallen ter versterking van hun verdedigende rol. Denk aan Loevestein en het Muiderslot; beide hielden tegen de Fransen stand. In Limburg richtten ook Hollandse troepen veel schade aan. Neem Kasteel Valkenburg; in 1672 door de Fransen bezet, maar later ingenomen door Willem III. De burcht vormde een bedreiging voor de stad Maastricht. Daarom besloot Willem het kasteel op 10 december 1672 volledig op te blazen.
Breukelen
De meeste verwoestingen tijdens het Rampjaar deden zich voor in Breukelen. De Fransen vernietigden of beschadigden daar minimaal acht kastelen en buitenplaatsen. Breukelen was in de 17e eeuw (en is nog steeds) een mooie locatie, goed bereikbaar vanwege zijn ligging aan de Vecht. Ter plaatse verschenen toentertijd veel buitenplaatsen. Menigeen wilde ontsnappen aan de stank en drukte van de stad Amsterdam.
Rivier de Vecht was in het Rampjaar frontlinie, de grens tussen de republiek en haar bezetters. Breukelen, vanaf juli 1672 in bezit genomen door de Fransen, fungeerde als legerplaats. In kasteel Gunterstein zetelde een Franse luitenant. In ridderhofstad Oudaen had een Franse generaal zijn intrek genomen en in kasteel Nijenrode huisde het hoofdkwartier van La Fosse, bevelhebber van het Franse leger.
Verwoest
Veel kastelen en buitenplaatsen zijn door de Fransen in brand gezet of op andere manier verwoest. Over de gang van zaken rond die vernietiging is echter weinig bekend. Feit is dat Hofstede Vecht en Dam, de buitenplaatsen Queekhoven en Voortwijk en de kastelen Gunterstein en Nijenrode in vlammen opgingen. Buitenplaats Vegtvliet en de kastelen Aastein en Ruwiel werden eveneens verwoest.
De laatste twee zijn waarschijnlijk in brand gestoken nadat de Franse troepen terugkwamen van een mislukte aanval op Naarden. De soldaten uitten hun frustratie niet alleen op de kastelen maar ook op alle 130 huizen van het weerloze dorpje Breukelen. Ze werden geplunderd en in brand gestoken. Toen de republiek steeds meer overwinningen boekte, trokken de Franse troepen zich terug. De kastelen Gunterstein en Nijenrode werden tot ruïnes gereduceerd. Oudaen bleef gespaard, waarschijnlijk dankzij het Rooms-Katholieke geloof van de eigenaren.
Einde oorlog
Tijdens de oorlog zijn veel veld- en zeeslagen geleverd. Michiel de Ruyter boekte vier overwinningen op de vloot van Engeland en Frankrijk. Vanaf september vielen ook op land noemenswaardige zeges te noteren. In september 1673 nam Willem III van Oranje opnieuw Naarden in. Vijandelijke troepen zagen hun verlies in en trokken zich terug. Dat ging gepaard met nieuwe verwoestingen en plunderingen, zoals bij de kastelen Gunterstein en Nijenrode bij Breukelen. De tijd van vrede brak pas in het voorjaar van 1674 weer aan.
