Een van de belangrijkste onderdelen van het sinterklaasfeest is natuurlijk het heerlijke snoepgoed! Chocoladeletters, marsepeinen aardappeltjes, banketletters, taaitaai, speculaas en schuimpjes. Het meest bekende snoepgoed is natuurlijk wel de pepernoot, of is het toch de kruidnoot? Dit kleine kruidige koekje heeft een lange geschiedenis en is ook al lang met het sinterklaasfeest verbonden. Het was daarnaast ook vaak te vinden in de kasteelkeuken.
Pepernoot of kruidnoot
Hoewel deze twee tegenwoordig heel verschillend zijn gebruiken we de namen wel vaak door elkaar heen en noemen we kruidnoten vaak pepernoten. Dit komt waarschijnlijk omdat deze twee lekkernijen vroeger niet werden gezien als twee verschillende gerechten.
Heel lang werden de namen door elkaar gebruikt voor het snoepgoed wat wij nu pepernoten zouden noemen. Kruidnoten zoals wij ze nu kennen, het harde ronde koekje, werden pas later uitgevonden maar de naam werd al wel gebruikt voor wat wij nu pepernoten noemen.
De geschiedenis
Heel lang was er dus alleen sprake van wat wij nu pepernoten noemen. Het eerste recept hiervan stamt zelfs al uit 1593 als Peper-coecxkens. Pas later werd de huidige kruidnoot bedacht omdat toen de vele kruiden die hiervoor nodig waren pas toen uit de koloniën werden gehaald.
Daarnaast werden deze tussendoortjes vroeger niet alleen gemaakt in de sinterklaas periode maar werden ze eigenlijk het hele jaar door gegeten. Ze werden niet alleen gegeten als lekkernij maar werden ook gebruikt als ingrediënten voor stoofpotjes en sauzen. De pepernoten voor extra smaak en binding bij deze gerechten.
Pepernoten werden wel vooral gebakken en gebruikt in rijkere huishoudens. Hoewel de ingrediënten tegenwoordig niet zo speciaal lijken was het vroeger wel een luxe om dit te kunnen maken. We kunnen er daarom wel zeker van uitgaan dat pepernoten ook in kasteelkeukens werden gemaakt of gebruikt in andere recepten!
Pepernoten en sinterklaas
Pepernoten zijn al heel lang verbonden aan het sinterklaasfeest maar het rondstrooien van dit snoepgoed is een vrij “nieuw” idee. Pas toen onze huidige kruidnoot werd geïntroduceerd met zijn harde ronde vorm en vele kruiden werden ze rondgestrooid. Tot de 19e eeuw waren er alleen pepernoten en deze waren praktisch gewoon niet heel makkelijk rond te strooien. Ze waren zacht en vierkant en zouden niet meer heel lekker zijn als je ze van de grond moest rapen.
Dit rondstrooien van kruidnoten werd ook niet zomaar gedaan maar omdat het wel degelijk iets te maken had met sinterklaas. In een legende van Sint-Nicolaas zou hij drie vrouwen die hun bruidsschat niet konden betalen geld hebben toe gestrooid zodat ze wel konden gaan trouwen. Daarom werden vroeger de kruidnoten ook vaak gemengd met muntgeld.
Daarnaast staat het rondstrooien van dingen, in dit geval kruidnoten, ook symbool voor vruchtbaarheid. Dit komt van een boer die zijn land bestrooid met zaadjes en is iets wat we bijvoorbeeld ook doen op bruiloften door het strooien van rijst. In de donkere maand van december was het heel belangrijk om alvast met de vruchtbaarheid bezig te zijn die nodig was in de lente.
Historisch recept
Sommige van deze oude pepernoot recepten zijn bewaard gebleven en dus kunnen we het verleden echt proeven! Kijk op de website van Eet!verleden voor een pepernoten recept uit 1769.
Bronnen:
RTV Drenthe, Rumoer, vruchtbaarheid en speculaas: Drentse Sinterklaasviering door de eeuwen heen, https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/154442/rumoer-vruchtbaarheid-en-speculaas-drentse-sinterklaasviering-door-de-eeuwen-heen (geraadpleegd op 27-11-2023)
Margriet, Hoe is de pepernoot ontstaan, https://www.margriet.nl/eten/hoe-is-de-pepernoot-ontstaan~bf0904f1/?referrer=https://www.google.com/ (geraadpleegd op 27-11-2023).
Eet!Verleden, De geschiedenis van pepernoten en kruidnoten, https://eetverleden.nl/de-geschiedenis-van-pepernoten-en-kruidnoten/ (geraadpleegd op 27-11-2023).
Peppernuts Holland, Waar komt die pepernoot vandaan?, https://peppernutsholland.nl/het-verhaal/ (geraadpleegd op 27-11-2023).
My happy kitchen and lifestyle, Geschiedenis van de pepernoot (en kruidnoot natuurlijk!), https://www.myhappykitchen.nl/geschiedenis/geschiedenis-van-de-pepernoot-en-kruidnoot-natuurlijk/ (geraadpleegd op 27-11-2023).
Afbeeldingen:
Afbeelding 1: Ook op dit schilderij uit de 17de eeuw zijn de verschillende lekkernijen van het sinterklaasfeest te zien. Het Sint-Nicolaasfeest, Jan Havicksz. Steen, 1665 – 1668, https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-385.
Afbeelding 2: Bij deze tekening is ook een bijschrift aanwezig dat spreekt over de lekkernijen rondom het sinterklaasfeest. “De wintermaand maakt dat het kind in vreugde leeft, Wanneer Sint Nicolaas veel Lekkernijen geeft.” December: Sinterklaasavond, Jan Caspar Philips, 1736-1775, https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/RP-P-1910-2734.
