De 13e editie van Dag van het Kasteel was een bijzondere. Omdat het bezoeken van kastelen en buitenplaatsen op 1 juni nog maar mondjesmaat kon, ontwikkelde de Nederlandse Kastelenstichting een speciaal online platform: Dag van het Kasteel | Digitaal. Op deze virtuele ontmoetingsplek vind je verhalen van bijna 100 kastelen, buitenplaatsen en archeologische kasteelvindplaatsen die aansluiten op het thema Bezet & Bevrijd: kastelen en buitenplaatsen in 1940-’45. Fiets- en wandelroutes, films, essays en podcasts maken onderdeel uit van het aanbod.
Kijk, luister en lees mee en ga op een virtuele tijdreis naar kastelen en buitenplaatsen in oorlogstijd!
Het mooie is dat alle verhalen op Dag van het Kasteel | Digitaal beschikbaar blijven. Je kunt dus blijvend genieten van deze digitale belevingen.
Dag van het kasteel 2020
13
100
88
14663
Thema 2020
Het thema van Dag van het Kasteel 2020 is Bezet & Bevrijd: kastelen en buitenplaatsen in 1940-’45.
In 2020 herdenken we het einde van de Tweede Wereldoorlog en vieren we 75 jaar vrijheid en vrede. Veel is er al geschreven over de militaire geschiedenis, en tegenwoordig wordt met verhalen en routes stilgestaan bij deze moeilijke periode. Wat daarin grotendeels ontbreekt is het verhaal van de kastelen, buitenplaatsen en landgoederen die een rol speelden in 1940-1945. In de lange geschiedenis van kastelen en buitenplaatsen is de periode 1940-1945 lange tijd onderbelicht gebleven. De Tweede Wereldoorlog, en de aanloop ernaartoe, had een grote invloed op kastelen en buitenplaatsen en op het leven en werken op deze monumenten. Eigenaren, personeel, pachters en omwonenden; ze moesten allemaal omgaan met deze nieuwe situatie.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn verschillende monumenten met de bijbehorende gronden gevorderd door de Duitsers. Verschillende functies die kastelen en buitenplaatsen in deze tijd hadden waren onder andere verblijf van soldaten, plekken waar gijzelaars gevangen gehouden werden, onderdeel van de Atlantikwall, opslag (van onder andere wapenmaterieel) of verstopplek van kunstschatten, ziekenhuis, kostschool voor Duitse kinderen of een plek van vertier zoals vakantieoord of bordeel, of centra vanuit waar het verzet werd georganiseerd.
Aanvankelijk leden de Nederlandse kastelen en buitenplaatsen relatief weinig schade. De Duitse overmacht was te groot en de capitulatie van Nederland kwam snel. De Duitse troepen hadden de opdracht zo min mogelijk schade aan te richten. Het was Hitlers plan om Nederland in het Duitse Rijk op te nemen.
Bekijk hier de verschillende onderdelen van het thema
Programma 2020
Online opening Dag van het Kasteel
Omdat het bezoeken van kastelen en buitenplaatsen op 1 juni nog maar mondjesmaat mogelijk was, werd op 1 juni 2020 een podcastserie gelanceerd en was er een online opening van Dag van het Kasteel.
Klik op de afbeelding om de openingsvideo te bekijken.
Het digitale openings programma en het geplande programma dat gereed was maar vanwege Covid-19 geen doorgang kon vinden kunt u hieronder bekijken.
Bekijk hier het online openingsprogramma
10.00 uur – Première vertelconcert Huis Bellinckhof
Beleef hier het Vertelconcert op Huize Bellinckhof (45 min). Ontdek de verhalen over verboden (buitenlandse) muziek en de musici en componisten die daarvoor zijn opgepakt. Tijdens WOII woonde NSB-leider Anton Mussert op de Bellinckhof. Cello duo Two of a Kind en verteller Otto Lussenburg brengen deze geschiedenis op muzikale wijze tot leven.
12.00 uur – Archeotrail met Ben Olde Meierink
Ga mee op pad met Ben Olde Meierink, onderzoeker bij de Nederlandse Kastelenstichting (10 min)
Ben neemt je mee naar een bijzondere archeologische kasteelplaats. Al getuigt er vandaag bijna niets meer van het eens zo imposante kasteel, als je goed kijkt zijn er nog sporen zichtbaar. Ben laat het je zien! Benieuwd welke locatie Ben heeft uitgekozen voor deze mystery-archeotrail? Bekijk het hier online!
Naast vele nog bestaande kastelen en buitenplaatsen zijn er in Nederland verschillende archeologische kasteellocaties: plekken waar eens een kasteel stond maar waar nu slechts een heuvel in het landschap rest, of een slotgracht of bomenring. Met de Archeotrails besteden wij hier aandacht aan.
14.00 uur – Het verhaal van Spijkerbosch
Beleef hier het verhaal van Kornet van Limburg Stirum die 75 jaar geleden is gesneuveld en zijn broers Jan en Sam.
Op 27 april 1940 was Kornet van Limburg Stirum gestationeerd bij 4de Regiment Huzaren te Ede. Ritmeester A.D.C. van der Voort van Zijp zei over Eef van Limburg Stirum in een in memoriam: “Aangewezen als commandant van een patrouille (van tien man) kreeg van Stirum opdracht om voeling met den vijand te bewaren. Vol vertrouwen werd deze taak door hem en zijn huzaren aanvaard, en lange tijd bleef het contact met deze patrouille bewaard. Om ca. 15.30 meldde een door hem gezonden ordonnans o.m. dat de patrouille voor overmacht wijkende, was teruggegaan naar pl. 12 aan den Kunstweg Ede-Arnhem. Verdere berichten bleven uit, totdat tegen het vallen van de duisternis (rond 6 uur) de noodlottige tijding kwam, dat patrouille door sterke gemotoriseerde afdeelingen was aangevallen en voor het grootste deel als verloren beschouwd moest worden.”
Later bleek dat Eef van Limburg Stirum op 10 mei bij boerderij de Ginkel nabij Ede was gesneuveld.
Op Dag van het Kasteel, maandag 1 juni, gaat historicus Sepp Eckenhassen op Buitenplaats Spijkerbosch live in gesprek met eigenaar bewoner Eef van Limburg Stirum. Daarbij wordt nog niet eerder getoond beeldmateriaal uit het familiearchief gedeeld en kan de bezoeker vragen stellen.
16.00 uur – Première vertelconcert Huis der Boede
Bekijk hier het Vertelconcert op Huis der Boede (45 min). Eind 1940 vestigde de Duitse politieke leider voor Zeeland, Willi Karl Ernst Münzer, zich met zijn gezin en staf in Huis Der Boede. Tijdens zijn verblijf organiseerde hij meerdere kamerconcerten. Waan je terug in de tijd en ervaar een kamerconcert in de Blauwe Kamer van Huis Der Boede. Luister hoe Cello duo Two of a Kind en verteller Otto Lussenburg deze muziek weer ten gehore brengen.
Bekijk hier het geplande programma
Deelnemende locaties 2020
In de media 2020
In de bladen Monumentaal, Het Buiten, Heemschut, Herenhuis en Erfgoed Magazine zijn in 2020 verschillende artikelen van de Nederlandse Kastelenstichting verschenen die ingaan op aspecten van kastelen, buitenplaatsen en hun bewoners is oorlogstijd.
Bekijk hieronder de verschillende artikelen
Opzij voor Atlantikwall, buitenplaatsen in kustgebied tijdens WOII
Begin 1941 hadden de Duitsers de slag om Engeland nagenoeg verloren. Dat inspireerde de bezetter tot de aanleg van de megalomane Atlantikwall, die de kustlijn van het vaste land, van Noorwegen tot Zuid-Frankrijk, tegen een dreigende tegeninvasie moest beschermen. Grote delen van Nederland, kastelen en buitenplaatsen incluis, werden ontruimd, afgebroken of gingen deel uitmaken van de verdediging.
Fred Vogelzang, historicus bij de NKS, belicht in dit artikel welke lot de huizen Endegeest, Elderschand, Duindigt, Warmond en Thoornvliet beschoren waren door hun ligging in de linie van de Atlantikwall.
Dit artikel verscheen in Magazine MONUMENTAAL, het veelzijdig magazine over cultureel erfgoed in Nederland en Vlaanderen, nr. 1, 2020.
Verboden muziek, het Indische orkest en soldatenmuziek Vertelconcerten uit WOII in kastelen en buitenplaatsen
Op de Dag van het Kasteel 2020 wordt muziekgeschiedenis uit de Tweede Wereldoorlog omgezet naar vertelconcerten. Vier prachtige monumenten; buitenplaats Bellinckhof, huis der Boede en de kastelen De Ruwenberg en Ter Horst, vormen op 1 juni het sfeervolle decor. Verhalen over WOII komen er tot leven.
Dit artikel verscheen in MONUMENTAAL, het veelzijdig magazine over cultureel erfgoed in Nederland en Vlaanderen nr. 2, 2020. Auteur; Merel Spithoven, programmamaker Dag van het Kasteel.
Grijs Verleden, kasteel- en buitenplaatseigenaren in oorlogstijd
De historicus Chris van der Heijden publiceerde in 2001 Grijs verleden, Nederland en de Tweede Wereldoorlog. Hij constateerde dat het populaire beeld uit kranten en films dat Nederlanders destijds overzichtelijk te verdelen waren tussen ‘goeden’ en ‘fouten’, niet klopte. De meeste landgenoten in de periode 1940-1945 waren helden noch verraders, maar iets ertussen in. Fred Vogelzang, onderzoeker bij de NKS, neemt deze publicatie als uitgangspunt voor dit artikel. De rol van de kastelen Renswoude en Cannenburgh en verschillende leden van adellijke families worden in dit artikel belicht.
Dit artikel verscheen in Magazine MONUMENTAAL, het veelzijdig magazine over cultureel erfgoed in Nederland en Vlaanderen, nr. 3, 2020.
Erfgoed met talrijke bedreigingen
Kastelen en buitenplaatsen kenmerken zich als cultureel erfgoed met een grote grandeur. Maar veranderingen in de samenleving, de samenstelling van de elite in het bijzonder, economische ontwikkelingen en infrastructurele ingrepen zijn van grote invloed. Johanna van der Werff schrijft hierover in dit artikel.
Dit artikel verscheen in tijdschrift Heemschut van juni 2020.
Verscholen parel, kasteel ter Horst bij Loenen
Het eeuwenoude Kasteel ter Horst, diep verborgen in het groen, is sinds 1933
in bezit van de familie Russelman. Een erfgoed als dit zo goed mogelijk beheren is nog een heel karwei, vertelt de huidige eigenaar, Alexander Russelman ons in dit artikel.
Het kasteel was één van de locaties die tijdens Dag van het Kasteel 2020 rond het thema Bezet & Bevrijd; kastelen en buitenplaatsen in 1940-‘45 extra aandacht krijgt.
Het artikel verscheen in het tijdschrift Herenhuis van mei/juni 2020.
Auteur: Barbara Joustra | programmamaker Dag van het Kasteel
Oxerhof een bewogen en donkere oorlogsgeschiedenis
Gedurende de Tweede Wereldoorlog beleefde buitenplaats Oxerhof bij Deventer, in een betrekkelijk korte tijdspanne van twee jaar, waarschijnlijk de donkerste periode uit haar geschiedenis. Oxerhof werd in de zomer van 1943 in beslaggenomen door de Sicherheitsdienst (SD), die het hermetisch afsloot van
de buitenwereld. Het terrein werd omheind met prikkeldraad en de waarschuwingsborden lieten niets aan duidelijkheid over.
Dit artikel verscheen in Het Buiten nr. 4, april 2020.
auteur: Huub van Sabben
Stelling 525 Oolde
Op zondag 8 maart 2020 werden op last van de Explosieven Opruimingsdienst 560 woningen in Wilp ontruimd en werd het verkeer op de A1 bij Deventer uren stilgelegd. Bij de aanleg van een wegverbreding was een bom aangetroffen met een explosieve lading van ca. 900 kg, afkomstig uit een Vergeltungswaffe 1 (V1). In 1945 stonden ten oosten van de IJssel twaalf V1-installaties opgesteld, bedoeld om de haven van Antwerpen te bestoken. Vier daarvan bevonden zich op buitenplaatsen; Joppe, Schoonheten, Ampsen en Oolde. Wellicht was de vliegende bom een ‘afzwaaier’, die vanuit het Oolde gelanceerd was.
Dit artikel verscheen in Het Buiten nr. 4, april 2020.
auteurs: Henk Meuleman en Heidi van Limburg Stirum
De freules in de oorlog op havezate De Oldenhof
Dit verhaal over De Oldenhof gaat niet over pracht en praal en romantiek; de zusters Jeanette en Isabella Sloet van Marxveld verborgen onderduikers in hun huis, waaronder geallieerde vliegers die met hun toestellen in de buurt waren
gecrasht. Het was een ingewikkelde en onrustige tijd, waarin onzeker was wie je wel of niet kon vertrouwen.
Dit artikel is verscheen in Erfgoed Magazine nr. 2, 2020.
auteur: Barbara Joustra
Onderzoek
Studenten Sociale Geografie en Planologie van de Universiteit Utrecht presenteerden de resultaten van hun publieksonderzoek in opdracht van de Nederlandse Kastelenstichting. Tijdens Dag van het Kasteel interviewden zij 300 respondenten. In hun onderzoek komen de volgende thema’s naar voren: (1) verbondenheid met kastelen, (2) beleving van kasteelbezoek, (3) motieven voor kasteelbezoek en (4) de visies van respondenten op de functie van kastelen. De begeleiding was in handen van docent Glenn Zevenbergen en Fred Vogelzang (NKS).
Team 2020
Heidi van Limburg Stirum
Janneke van Dijk
Chrissy Flohr
Martien Verdenius
Fred Vogelzang
Ineke Mok
Dineke Stam
Ben Olde Meierink
Ellen Steffers Dekkers
Barbara Joustra
Merel Spithoven
Annabelle de Gast
Anne de Jong
Partners die Dag van het Kasteel 2020 mede mogelijk maakten
